Hoe cijfers het leven (te) simpel maken

"Je hebt cijfers nodig om zaken simpel te maken. Om de complexiteit van het leven te begrijpen, moet je het terugbrengen tot iets dat handbaar is."

• deel dit
• tweet dit

Wat ik vaak terugzie is de haat-liefdeverhouding die wij als maatschappij met cijfers hebben. En ik heb het idee dat allebei die emoties, dus zowel de haat als de liefde, vuriger vlammen dan ooit. Als je het over die cijferliefde hebt, dan kun je wel zeggen dat we in een behoorlijk doorcijferde samenleving leven.

Alles wordt gerankt, geëvalueerd, gekwantificeerd, de koopkracht -en daarmee bedoelen we dan ook onze levensstandaard- wordt doorgerekend, met buurtmonitors wordt in kaart gebracht hoe gelukkig mensen zijn, verkiezingsplannen worden doorgerekend, het aantal likes en retweets bepaalt hoe populair iemand is, restaurants krijgen cijfers, vakantiebestemmingen krijgen cijfers… We zien onze wereld door een bril van cijfers.

En ik denk dat met die doorcijfering, die steeds verder doordringt in de maatschappij, ook onze afkeer van die cijfers komt. Dat past eigenlijk heel goed in de vermeende revolte van de ratio, die men lijkt te signaleren bij de verkiezing van Trump en ook de Brexit. In aanloop naar de Brexit gaven mensen aan dat ze 'genoeg hadden van de experts'. En bijna de helft van de Trump-stemmers geeft aan dat ze de officiële economische cijfers volledig wantrouwen. Dat ze er geen moer van geloven.

Je ziet ook bewegingen die cijfers de school uit willen gooien, vanuit het idee dat kinderen in een keurslijf gedrukt worden. Het bruto binnenlands product moet afgeschaft worden als progressiemeting en van de peilingen, die er in aanloop naar de verkiezingen in de Verenigde Staten compleet naast zaten, ook daarvan wordt gevraagd of we er niet mee moeten stoppen. 'Weg met die cijfers', is de oproep.

Als je vraagt hoe het met ons gaat in Nederland, krijg je een lijvig rapport op tafel geknald met van die mooie grafieken, waaruit je dan moet aflezen hoe het met ons gaat. Ik was afgelopen weekend in Duitsland, en heb lang met een goede vriend in de kroeg gezeten. Met heel veel bier erbij bespraken we hoe het nu met hem gaat en met mij. We hebben geen enkel cijfer genoemd. Als het om ons persoonlijke leven gaat, kwantificeren we totaal niet hoe het met ons gaat. Maar praten we over de maatschappij, dan hebben we alleen nog maar die getallen.

Moet dat keurslijf van die kille cijfers dan maar gewoon weg? Die vraag kun je stellen. Maar dat gaat dus niet. Het doet me altijd een beetje denken aan dat lied van U2, With or Without You. "I can't live, with or without you", is de tekst van dat nummer. En zo geldt het ook voor cijfers. We kunnen niet met, en ook niet zonder.

Tekst loopt door onder de video.

De experts die de cijfers opmaken, hebben een hele slechte naam gekregen, maar toch denk ik niet dat ze gaan verdwijnen. En dat is maar goed ook. Je ziet ook dat zowel cijferhaters als -liefhebber aan cijfers vasthouden. We verwachten meer dan ooit dat bestuurders verantwoording afleggen. Voor elke spoorlijn die aangelegd wordt, voor elk ziekenhuis dat subsidie ontvangt, verwachten we een kosten-batenanalyse, waarmee we kunnen laten zien dat we de juiste beslissing hebben genomen.

Je hebt cijfers nodig om zaken simpel te maken. Om te navigeren heb je een landkaart nodig. Als op die kaart elk detail staat aangegeven, is het een mooi ding, maar waardeloos als gids. Je moet het simpel houden om knopen door te kunnen hakken: ga ik linksaf of rechts? En dat is in het leven ook zo. Om de complexiteit te begrijpen, moet je het terugbrengen tot iets dat handbaar is.

Typisch voor deze tijd: aan de ene kant begrijpen we meer dan ooit hoe de wereld in elkaar steekt, en tegelijk laat die complexiteit ons hunkeren naar eenvoud. En wat biedt nou meer het gevoel van eenvoud en duidelijkheid dan een cijfer? Ik denk dat we ondanks, of misschien wel vanwege dat begrip van de complexiteit zullen vasthouden aan de cijfers.

Of je nou cijferhater bent of een liefhebber van spreadsheets: in een land waar de bestuurder koning is, en dat is in Nederland duidelijk het geval, Nederland is een bestuurdersland, daar ligt de macht begraven in de voetnoot van een beleidsrapport. Want daar staat aangegeven hoe de cijfers worden uitgerekend.