Sterrenkundige Lucas Ellerbroek: de obsessie met buitenaards leven

"Als we buitenaards leven ontdekken, zijn we niet meer alleen. We zijn misschien wel uniek, maar niet meer de enige."

• deel dit
• tweet dit

In Brainwash Talks van Human buigen journalisten, schrijvers, wetenschappers, theatermakers en filosofen zich over de grote persoonlijke en maatschappelijke vragen van nu. Deze keer sterrenkundige Lucas Ellerbroek over de zoektocht naar buitenaards leven.

Michel Mayor presenteerde in 1995 de allerbelangrijkste ontdekking van de afgelopen eeuw: de ontdekking van een planeet rondom een andere ster dan de zon. Een exoplaneet. Hij had een ster zien bewegen, en kon alleen maar concluderen dat dit veroorzaakt werd door iets dat daar omheen draaide. Iets dat zorgde dat de ster werd aangetrokken door de zwaartekracht en met een bepaalde periode bewoog, waaruit hij afleidde dat het een planeet was die er omheen draaide. Ongeveer zo groot als Jupiter, dus best wel fors, maar heel dicht bij zijn ster. Dat was een onverwachte vondst.

Het vermoeden was er al eeuwenlang. Al sinds we de sterrenhemel zien en weten dat onze eigen aarde een planeet is die om een van de sterren heen draait, namelijk de zon, vermoeden we dat het moet wemelen van de planeten, en ook van het leven op die planeten. Want dat was meteen een vraag die Mayor moest beantwoorden, door de pers gesteld. Is er dan leven op deze planeet? Is dit een plek waar we aliens zouden kunnen vinden?

We zijn nu 25 jaar verder. Michel Mayor kreeg in oktober 2019 de Nobelprijs voor zijn onderzoek en deze vondst. Eigenlijk was dat de Nobelprijs voor een geheel vakgebied: de zoektocht naar buitenaards leven, te beginnen met planeten rondom andere sterren, oftewel exoplaneten. Want sinds deze onverwachte ontdekking wisten sterrenkundigen hoe ze moesten zoeken, en dat ze veel sneller beet konden hebben dan eerder verwacht. Ze zijn gaan kijken met grotere en betere telescopen naar meer sterren, en inmiddels weten we van het bestaan van meer dan 3000 exoplaneten. Dat betekent dat er gemiddeld ongeveer twee per week ontdekt zijn in de afgelopen 25 jaar.

Reizen door de ruimte laat je zien hoe onmisbaar de aarde is We stelden vast dat er een grote variëteit is in het soort planeten en de planetenstelsels die er bestaan. Er zijn kokende lavaplaneten, zoals WASP-12b. Er is een wereld, Kepler-16b, die rond twee sterren tegelijkertijd draait. En dan hebben we nog Proxima B, onze dichtstbijzijnde exoplaneet – nog steeds vier lichtjaren ver – die altijd met dezelfde kant naar zijn ster staat gekeerd, waardoor het op een halfrond altijd dag is en op het andere halfrond altijd nacht, met in het midden een hele romantische, eeuwige zonsondergang.

Leven hebben we nog niet kunnen vaststellen op een van die planeten. We zien vooral onherbergzame werelden. Op basis van de summiere gegevens die we van ze hebben, kunnen we dat al vaststellen. We hebben ook nog niet het gereedschap om ze te vinden, want we zitten nog middenin de ontwikkeling daarvan. Sinds de ontdekking van Mayor is het een van de snelst groeiende vakgebieden in de wetenschap: de zoektocht naar planeten en de poging aan te tonen op welk van die planeten leven mogelijk zou kunnen zijn. We weten inmiddels dat er meer planeten dan sterren bestaan. Dus het lijkt een kwestie van tijd voordat we dat hebben aangetoond.

Tekst loopt door onder afbeelding.Lucas Ellerbroek in Brainwash Talks (foto: Anna van Kooij).

Het is geen makkelijke taak op afstand vast te stellen of ergens iets leeft. Ga maar na. Stel dat je naar de aarde zou kijken van een afstand. Tot het echt nog maar een stipje is. Sterker nog, totdat hij bijna in zijn ster verdwijnt. Dan heb je alleen nog maar een paar lichtdeeltjes die je daarvan opvangt en aan de hand daarvan kun je dan misschien zien dat er hier zuurstof in de atmosfeer zit. Zuurstof is een product van leven op aarde. Dus dan zou je indirect kunnen vaststellen dat er misschien iets leeft hier.

Maar misschien zijn er wel alternatieven waardoor die zuurstof geproduceerd is, die moet je dan eerst allemaal afvinken. Ga daar maar eens aanstaan. We kennen alleen nog maar het leven op aarde als voorbeeld. Misschien is buitenaards leven wel heel anders, hoe kunnen we het dan ooit herkennen? Waar beginnen we überhaupt met die zoektocht? Toch zijn sterrenkundigen met steeds grotere telescopen aan het kijken en op zoek naar steeds kleinere planeten, waar wellicht een vaste bodem voor leven te vinden is.

Andere sterrenkundigen willen graag een soort afsnijroute naar buitenaards leven. Zij zeggen: 'Stel het is er, en het is niet zomaar microbisch leven, nee, het is intelligent buitenaards leven dat net zoals wij technologie heeft ontwikkeld waarmee ze radiosignalen kunnen sturen. Laten we eens gaan luisteren.' Dat is een aparte lijn van onderzoek. Als we via die route buitenaards leven zouden vinden, dan zou het eigenlijk in een keer raak zijn. Dan hebben we meteen contact, met alle gevolgen van dien. Maar we zijn ons ook bewust dat we daarmee met een nog beperktere bril kijken.

Vergelijk het wederom met de aarde. We zijn als intelligente maatschappij nog maar bijna een eeuw bezig met het uitzenden van radiostraling, terwijl het leven hier op aarde al 4 miljard jaar bestaat. Stel dat die 4 miljard jaar een uur zou zijn dan zijn we nu in een laatste fractie van een seconde pas intelligent bezig. De pakkans van buitenaards leven wordt met die methode wel erg klein. Toch zoeken we door, en ik ben vooral benieuwd waarom.

Waarom zoeken we eigenlijk naar buitenaards leven? Waarom is de mens zo benieuwd? Welke impact zou het vinden van buitenaards leven van de ene op de andere dag hebben? In de jaren 30 was buitenaards leven al eens op aarde. In het hoorspel van Orson Welles naar het boek van Herbert George Wells, The War of the Worlds, vond een invasie van Marsbewoners plaats. Onder de zes miljoen luisteraars klonk het voor velen compleet geloofwaardig en veroorzaakte het massahysterie.

De reden dat we zoeken naar buitenaards leven is meervoudig. Ten eerste zijn we vooral nieuwsgierig. De mensheid is benieuwd naar het onbekende. Datgene wat we nog niet kennen, maar wel bijna kunnen bereiken met die duizenden planeten. We kunnen het vinden, dus we gaan op zoek. Wetenschappelijk zou het wel degelijk een grote impact hebben. We zouden andere voorbeelden vinden van leven, we zouden een definitie krijgen van wat leven eigenlijk is. En hoe het kan ontstaan op andere planeten.

Filosofisch geeft het ons duiding. Als we buitenaards leven ontdekken, zijn we niet meer alleen. We zijn misschien wel uniek, maar niet meer de enige. Het geeft ons een soort plek in de kosmos. Tussen al die andere vreemde werelden. Maar ik denk dat het vooral ook de zoektocht is naar de toekomst wat planetenjagers drijft. We zijn benieuwd hoe een planeet kan overleven. We leven zelf op een planeet waar we zien dat er één diersoort is die volledig domineert over alle anderen. Die sinds enkele eeuwen bezig is om ook invloed uit te oefenen op het klimaat en daarmee op de geologie van onze planeet. Invloed die verstrekkende gevolgen kan hebben. Dus we willen heel graag weten hoe het met ons zou kunnen aflopen

Wells schreef ook: 'De menselijke geschiedenis is een wedstrijd tussen kennis en catastrofe.' Wij zijn heel benieuwd naar wie van die twee zou kunnen winnen. Ongeacht hoe groot de uitdaging is, zal de mensheid blijven doorzoeken tot ze het vinden. En als ik kijk naar hoe ver we de afgelopen 25 jaar zijn gekomen sinds Mayors eerste ontdekking, ben ik zeer benieuwd naar wat de komende 25 jaar ons voor verrassingen zal brengen.