Samenleven, dat begint aan tafel en in de kroeg

"De menselijke geschiedenis is een droevig verhaal van verdeeldheid. Maar de cafétafels van Van Haver en Samidin laten iets anders zien."

• deel dit
• tweet dit

Het ruikt naar verf in de zalen van het Stedelijk Museum in Amsterdam, waar de kunstwerken van Raquel van Haver hangen. Zo vers zijn de schilderijen – ze komen direct uit haar atelier in Amsterdam-Zuidoost. Maar ook: zo dik ligt de verf op de doeken, zo rijkelijk en 'pasteus' zijn ze geschilderd. Wanneer je schuin naast een schilderij gaat staan zie je in het reliëf de verfpieken soms centimeters hoog uitsteken.

Van Haver (29) schilderde de gezamenlijk etende en drinkende mensen die ze ontmoette tijdens reizen naar Nigeria, Colombia, Zimbabwe en Cuba, in de favela's en townships van de grote steden die ze bezocht. Mensen met 'verhalen die weinig worden verteld in de kunstwereld', zegt ze erover.

Tekst loopt door onder de video.

Raquel van Haver: Spirits of the Soil.

Het werk van de in Colombia geboren kunstenaar gaat over migratie, export en kolonialisme. Maar in plaats van zielige gemarginaliseerde groepen, toont ze krachtige, zelfbewuste en vaak feestvierende gemeenschappen. Met het royale schilderwerk en het gebruik van gips, wax, kunsthaar en rekwisieten die ze in de verf drukt, trekt ze je bijna letterlijk bij de groepen aan tafel. Op een van de werken staat een slagwerkgroep: de drumstokjes steken een paar centimeter buiten het doek uit. Je kunt de trommel bijna horen. Op een ander doek zie je uitgedrukte peuken in een bierdop liggen en steekt er een iPhone uit iemands geschilderde hand. Met haar rauwe, fysieke doeken plaatst ze je tússen haar voorstelling.

Tegelijkertijd met de tentoonstelling van Van Haver in het Stedelijk Museum is in het Rijksmuseum nog een reeks kroegtafels te zien. In de serie Document Nederland, waarbij sinds 1975 jaarlijks een fotograaf in opdracht van het Rijks een actueel Nederlands thema in beeld brengt, fotografeerde Stacii Samidin een reeks café's en hun stamgasten. Het zijn boeiende plaatjes: de fotograaf brengt je van een 'kerkcafé' tussen de jezusbeelden, naar het clubhuis van motorclub Satudarah, of bij de wielrenners in 'bolletjescafé' De Klok. Zoveel mensen, zoveel gemeenschappen.

Zoals Van Haver je met haar driedimensionale doeken haar voorstelling intrekt, zo heeft ook de tentoonstelling in het Rijks een truc om je deelgenoot te maken van de afgebeelde groepen. De zaalwanden zijn beplakt met een reflecterend folie. Als museumbezoeker zie je jezelf in de weerspiegeling tussen de foto's van de café's en hun stamgasten staan. De reflectie is wazig. Het is alsof je al – zoals de cafégasten misschien – behoorlijk wat glaasjes op hebt.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Raquel van Haver (foto: Martijn van Nieuwenhuyzen).

Discussies over wit en zwart, over Zwarte Piet, racisme, de angst voor het Marrakesh-pact, de vrees voor het verdwijnen van de 'Nederlandse identiteit': deze twee tentoonstellingen roepen de vraag op hoe het komt dat we überhaupt zo verdeeld zijn geraakt.

'Hij die als eerste een stuk grond omheinde, zich verstoutte te zeggen 'dit is van mij', en onnozelaars trof die hem geloofden', dat was volgens filosoof Jean Jacques Rousseau de grondlegger van de burgerlijke maatschappij. In zijn Vertoog over de ongelijkheid probeert hij de vraag te beantwoorden wat de bron is van ongelijkheid tussen de mensen. Volgens Rousseau is de mens van nature goed, en kan hij alleen gecorrumpeerd raken door de maatschappij. Zijn boek bevat achterhaalde ideeën over de 'nobele wilde', maar zijn vaststelling dat grenzen altijd kunstmatig zijn, is nog altijd actueel. Zoals Rousseau schrijft: 'Hoeveel misdaden, oorlogen, moordpartijen, ellende en verschrikkingen zouden het mensengeslacht niet bespaard zijn gebleven, als iemand toen de palen had uitgerukt of de gracht had dichtgegooid.'

De tentoonstelling van Raquel van Haver heet Spirits of the Soil – zielen van de grond. Haar prachtige voorstellingen lijken door de rauwe, fysieke materialen wel bijna letterlijk uit de grond te zijn opgetrokken. De grond die volgens Rousseau oneerlijk omheind en verkaveld raakte, is bij Van Haver de aarde die we delen. De menselijke geschiedenis is een droevig verhaal van verdeeldheid. Maar de cafétafels van Van Haver en Samidin laten iets anders zien: samen eten en drinken in de wereld als gedeeld stamcafé.