Hoe in het zwartepietdebat met drogredenen wordt gestrooid

"De meeste mensen hebben een voorkeur om vast te houden aan een bestaande situatie. Ze vinden het lastig om afscheid te nemen van iets wat al lang bestaat. Psychologen noemen dit de status quo-bias."

• deel dit
• tweet dit

Het zwartepietdebat kreeg in 2019 opeens een nieuwe wending. Toen ook voetbalsupporters lieten weten dat ze zich in de strijd zouden werpen en het op zouden nemen voor de knecht van Sinterklaas, besloot een aantal burgemeesters om demonstraties tijdens de intocht te verbieden. De openbare orde was in het geding. Maar ook de vrijheid van meningsuiting, zo vonden de Ombudsman, Amnesty International en het Centrum Openbare Orde. Met deze beslissing gaven de burgemeesters volgens hen een ongewenste boodschap af. In een democratische rechtsstaat heeft iedereen immers het recht om te demonstreren.

Door de nadruk op de vrijheid van meningsuiting was de aandacht voor de precieze argumentatie in de pietendiscussie even verslapt. Voor- en tegenstanders van Zwarte Piet hebben immers argumenten om hun mening te onderbouwen. Maar niet alle argumenten zijn even sterk; en bij een kritische beschouwing kom ik aan beide kanten drogredeneringen tegen.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Sinterklaas komt aan in Den Haag (foto: Phil Nijhuis - ANP).

Maar laat ik beginnen met de mantra van het 'kinderfeest'. Of je nou voor of tegen Zwarte Piet bent, iedereen die er iets over wil zeggen, verklaart eerst plechtig dat Sinterklaas een kinderfeest is en dat we dat niet moeten verpesten. 'Laten we het een beetje leuk houden met elkaar, de intocht is een prachtig kinderfeest, dat moet het blijven', zei onze premier afgelopen zondag in Leeuwarden. Met zo'n beginselverklaring legt hij de nadruk op de overeenkomst en niet op het verschil in mening over Zwarte Piet. Een retorisch sterke opening, ook al begint de mantra sleets te worden.

En dan nu de drogredeneringen. De tegenstanders van Zwarte Piet beweren dat een niet-racistisch Sinterklaasfeest gemakkelijk te organiseren is: je hoeft alleen de kleur van de pieten te veranderen. Achter dit praktische argument zit een onjuiste aanname, namelijk dat wanneer je iets makkelijk kunt organiseren, je het ook moet doen. Gelukkig hoeft dat niet, we zouden handen te kort komen. Alles wat gemakkelijk te organiseren is, is nog niet wenselijk.

Zo houdt het vreemde ons een spiegel voor

Het meest gebruikte argument bij de voorstanders van Zwarte Piet luidt: het Sinterklaasfeest is een traditie. De aanname is hier dat iets wat al lang bestaat goed is. En dat je dat dus niet moet veranderen. Maar klopt dat wel? Alleen het feit dat het al lang bestaat, is geen goede onderbouwing van de stelling. Zo hadden lange tijd alleen mannen kiesrecht, en was het homohuwelijk verboden, maar dat maakt het nog niet goed. Deze denkfout heet met een Latijnse naam een 'argumentum ad antiquitatem', ofwel een 'beroep op ouderdom'. Begrijpelijk en menselijk, maar wel krom geredeneerd.

De meeste mensen hebben trouwens een voorkeur om vast te houden aan een bestaande situatie. Ze vinden het lastig om afscheid te nemen van iets wat al lang bestaat. Psychologen noemen dit de status quo-bias. Het mechanisme erachter is simpel, maar sterk: we houden niet van verlies.